Tình trạng xử lý nước thải sinh hoạt tại nhiều vùng nông thôn đang trở thành vấn đề đáng lo ngại. Báo cáo Tổng kết Chương trình tăng cường bảo vệ môi trường, an toàn thực phẩm và cấp nước sạch nông thôn trong xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 cho biết: Hiện cả nước mới có 3.498 xã và khoảng 22.960 thôn có hệ thống thoát nước thải sinh hoạt, tương ứng 42,16% tổng số xã và 34,67% tổng số thôn. Điều này đồng nghĩa phần lớn nước thải sinh hoạt vẫn chưa được thu gom, xử lý mà thải trực tiếp ra môi trường hoặc tự thấm xuống đất.
Tại nhiều địa phương, hệ thống cống thu gom còn thiếu đồng bộ và thường gộp chung nước mưa với nước thải sinh hoạt. Khi mưa lớn, việc thu gom và xử lý không thể thực hiện, khiến nước thải chảy tự nhiên vào ao hồ, sông suối. Một số nơi còn dùng kênh mương thủy lợi để tiêu thoát nước thải, gây ảnh hưởng đến chất lượng nước tưới và sản xuất nông nghiệp.
Trong khi đó, công tác thu gom – xử lý nước thải nông thôn vẫn chưa được đầu tư đúng mức. Tỷ lệ thu gom thấp, vận hành khó khăn, đặc biệt ở những vùng địa hình phân tán. Việc phân loại rác tại hộ gia đình, nếu làm tốt, có thể giảm được khoảng 50% lượng chất thải phải xử lý tập trung, nhưng hiện vẫn chưa được triển khai rộng rãi.
Trước thực trạng đó, nhiều tỉnh đã bắt đầu tiếp cận các mô hình xử lý nước thải quy mô nhỏ tại hộ gia đình hoặc cụm dân cư. Hà Tĩnh, Thái Nguyên và An Giang là những địa phương đi đầu với 19.500 thôn thuộc 3.210 xã tham gia xây dựng hệ thống thoát nước thải sinh hoạt. Riêng Hà Tĩnh đã triển khai mô hình xử lý tại gần 1.600 hộ thuộc 45 xã. Mô hình này phù hợp với điều kiện nông thôn, chi phí lắp đặt và vận hành thấp, nước thải sau xử lý còn có thể dùng tưới cây.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã phê duyệt 10 mô hình thí điểm thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt. Bốn mô hình tại Thái Nguyên, Thừa Thiên Huế (cũ), Sóc Trăng (cũ) và Bạc Liêu (cũ) đã cơ bản hoàn thành. Hai mô hình tại Hòa Bình (cũ) và Yên Bái (cũ) cũng đã được Văn phòng Điều phối nông thôn mới Trung ương xây dựng và cho thấy hiệu quả rõ rệt, góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường của người dân.
Một số tỉnh khác cũng triển khai mô hình phù hợp với điều kiện địa phương. Hà Giang (cũ) thực hiện tại 201 hộ của bốn xã; Nam Định (cũ) vận hành mô hình ở xóm 8 xã Hải Hà trong 5 năm qua, sử dụng công nghệ sinh học cải tiến với chi phí thấp. Bến Tre (cũ) áp dụng hướng sinh thái tại Chợ Lách, Mỏ Cày và xã Thành An. Hưng Yên triển khai Đề án thu gom, xử lý nước thải sinh hoạt đến năm 2030, tầm nhìn 2045 với nhiều mô hình đa dạng.
Để đáp ứng tiêu chí 7.4 của Bộ tiêu chí huyện nông thôn mới, các tỉnh như Vĩnh Phúc (cũ), Hưng Yên, Hà Tĩnh đã đầu tư các công trình xử lý nước thải công suất trên 200m³/ngày đêm. Song song đó, nhiều đề án cải tạo chất lượng nước mặt cũng được triển khai tại Hà Tĩnh, Quảng Ninh, Ninh Bình nhằm cải thiện cảnh quan và môi trường sống.
Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng thực hiện các dự án như mô hình xử lý kết hợp cảnh quan sinh thái tại thành phố Sông Công (cũ) của Thái Nguyên với công nghệ lọc kỵ khí và bãi lọc ngầm trồng cây; hay trạm xử lý nước thải tại Phú Thứ – Phú Hà (Hà Nội) công suất 400m³/ngày đêm thuộc dự án cải thiện môi trường lưu vực sông Nhuệ – Đáy.
Mặc dù nhiều mô hình đã đem lại kết quả tích cực, nhưng nhìn chung xử lý nước thải sinh hoạt ở nông thôn vẫn còn nhiều hạn chế. Hạ tầng thoát nước chưa đồng bộ; nhiều nơi vẫn xả thẳng ra môi trường; việc quản lý và vận hành còn bất cập, nhất là ở vùng sâu, vùng xa.
Để giải quyết căn bản tình trạng này, cần tăng cường đầu tư hệ thống thoát nước và xử lý nước thải gắn với quy hoạch nông thôn mới. Cùng với đó, nâng cao nhận thức cộng đồng và nhân rộng mô hình phù hợp sẽ là hướng đi quan trọng nhằm giảm ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe người dân và xây dựng môi trường nông thôn bền vững.
.svg){kind=icon}
