Hơn 600 di tích liên quan tín ngưỡng thờ Mẫu

Nằm ở trung tâm vùng nam đồng bằng sông Hồng, Nam Định là nơi có một kho tàng di sản văn hóa phong phú và giá trị. Trong đó, “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” là di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu, đã được UNESCO ghi danh tại Danh sách Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Sự công nhận này càng khẳng định ý nghĩa, tầm quan trọng của di sản trong đời sống văn hóa của người dân.

Giá trị cốt lõi của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ là nghi lễ chầu văn - hầu đồng phục vụ nhu cầu tín ngưỡng người dân, du khách. Để bảo tồn và phát huy giá trị Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ, hàng năm, vào thượng tuần tháng 3 âm lịch, Nam Định lại tổ chức Lễ hội Phủ Dầy.

Trong hơn 30 năm qua, nhờ được địa phương quan tâm khôi phục hội tụ đầy đủ giá trị văn hóa tín ngưỡng tâm linh, lễ hội Phủ Dầy đã trở thành một trong những lễ hội lớn của cả nước và điểm đến du lịch tâm linh hấp dẫn, thu hút hàng triệu lượt du khách trong nước và quốc tế về tham quan, chiêm bái hệ thống các di tích thờ Mẫu.

Theo bà Hà Lan Anh, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nam Định, Lễ hội Phủ Dầy không chỉ là một sự kiện văn hóa quan trọng mà còn là dịp để quảng bá, bảo tồn và phát huy giá trị của di sản văn hóa quê hương, gắn với sự phát triển du lịch tâm linh bền vững. Nổi bật trong lễ hội là nghi lễ chầu văn - hầu đồng, một nghi thức tín ngưỡng quan trọng của đạo Mẫu, thể hiện sự kết nối giữa con người và thần linh thông qua âm nhạc, vũ điệu và trang phục truyền thống rực rỡ.

Nam ĐỊnh 7.jpg

Ông Doãn Sinh Nam, Trưởng phòng Quản lý di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định cho biết, theo đánh giá của UNESCO, tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt Nam là một sinh hoạt tâm linh, một hình thức thờ cúng bản địa mang tính tôn giáo, tín ngưỡng. Chủ thể của di sản tín ngưỡng này là các thủ nhang, thầy cúng, các thanh đồng, hầu dâng, các cung văn, đệ tử cùng những người có chung niềm tin vào quyền năng cũng như sự bảo trợ vô hình của các Mẫu, cao nhất là Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

Họ gắn bó với nhau và lập thành bản hội, cùng nhau thực hành nghi lễ thờ cúng, tham gia lễ hội, nghi lễ chầu văn hầu đồng tại các đền, phủ, điện thờ Mẫu. Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ với vị thần chủ là Thánh Mẫu Liễu Hạnh được thực hành ở nhiều tỉnh, thành phố, trong đó Nam Định được coi là trung tâm của tín ngưỡng. Đây cũng là địa phương được giao nhiệm vụ chủ trì xây dựng hồ sơ trình UNESCO ghi danh di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”.

Theo số liệu kiểm kê sơ bộ, Nam Định hiện có tới hơn 600 di tích liên quan việc thờ cúng và các thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu trên khắp địa bàn, tiêu biểu nhất là Quần thể Di tích kiến trúc nghệ thuật Phủ Dầy (xã Kim Thái, huyện Vụ Bản) và Khu Di tích lịch sử-văn hóa quốc gia phủ Quảng Cung (xã Yên Đồng, huyện Ý Yên). Đó là những nơi ghi dấu sự tích giáng sinh lần thứ nhất và lần thứ hai của Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

Các thực hành trong Tín ngưỡng đề cao giá trị, vai trò của người phụ nữ trong đời sống gia đình và xã hội Việt Nam. Tình yêu mẹ trở thành nguồn cội gắn liền với tình yêu quê hương đất nước, thiên nhiên, góp phần cố kết nhân tâm, ổn định và phát triển xã hội. Các thực hành trong tín ngưỡng đề cao vai trò của người phụ nữ trong đời sống gia đình, xã hội, có giá trị đạo đức và nhân văn sâu sắc.

Bảo vệ và phát huy giá trị thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ

Để bảo vệ và phát huy tốt giá trị của di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ mẫu tam phủ của người Việt” trên địa bàn, ngành văn hóa tỉnh phối hợp Viện Văn hóa nghệ thuật quốc gia Việt Nam đã tiến hành xây dựng đề án “Bảo vệ và phát huy giá trị thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt ở Nam Định đến năm 2030”, được Ủy ban nhân dân tỉnh phê duyệt.

Đề án đã đi sâu nghiên cứu, phân tích, đánh giá các vấn đề liên quan đến công tác bảo vệ và phát huy di sản “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” trên địa bàn tỉnh Nam Định, trong đó tập trung vào các trung tâm thực hành sinh hoạt Tín ngưỡng thờ Mẫu là Quần thể di tích Phủ Dầy (xã Kim Thái, huyện Vụ Bản), di tích phủ Quảng Cung (xã Yên Đồng, huyện Ý Yên) và một số địa phương khác.

Ủy ban nhân dân tỉnh Nam Định cũng phê duyệt đồ án quy hoạch phân khu (tỷ lệ 1/2.000) đối với Khu Di tích kiến trúc nghệ thuật Phủ Dầy và các vùng phụ cận liên quan, trên tôn chỉ coi toàn bộ khu vực là môi trường bảo tồn và phát triển nối tiếp các giá trị lịch sử, văn hóa, cũng như cảnh quan sinh thái đặc sắc.

Nơi đây được xác định là trung tâm thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt; khu vực bảo tồn quần thể di tích gắn với di sản văn hóa phi vật thể đại diện của quốc gia và nhân loại; khu vực trọng điểm phát triển du lịch văn hóa-lễ hội-tâm linh, gắn với thưởng ngoạn thắng cảnh tiêu biểu của huyện Vụ Bản nói riêng, tỉnh Nam Định nói chung.

Cùng với các hoạt động quản lý nhà nước về di sản văn hóa, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Nam Định đã tham mưu làm tốt công tác vinh danh, khen thưởng, xét tặng các danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân”, “Nghệ nhân ưu tú” đối với các nghệ nhân trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể.

Đến nay, tỉnh Nam Định đã có một cá nhân được Chủ tịch nước ký quyết định phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân nhân dân” và 5 cá nhân được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu “Nghệ nhân ưu tú” trong lĩnh vực “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt”.

Thành Nam