Sâm Lai Châu được kỳ vọng là nguồn sinh kế xanh giữa đại ngàn Tây Bắc. Sự kết hợp tri thức bản địa với tiến bộ khoa học công nghệ kỹ thuật sẽ giúp bà con dân tộc Mông, Dao, Hà Nhì, La Hủ… sống được nhờ khai thác bền vững dược liệu dưới tán rừng.
Trò chơi đánh cù là một sinh hoạt dân gian truyền thống, gắn bó với đời sống tinh thần của đồng bào Mông bao đời qua.
Trong không khí rộn ràng của những ngày hội hoặc dịp lễ, Tết, trên bãi đất bằng, những con cù gỗ xoay tít, tạo nên khung cảnh vừa sôi động, vừa đậm sắc văn hóa vùng cao.
Người Mông gọi trò chơi này là “Tù Lu” hay đánh quay, vốn chỉ dành cho nam giới. Các cậu bé mới lớn cho tới người trung niên đều say mê tham gia.
Đánh cù không chỉ là một trò chơi giải trí mà còn là cuộc thử tài khéo léo, sức mạnh và trí phán đoán – biểu trưng cho sự nhanh nhẹn, bền bỉ của trai bản.
Con cù – linh hồn của trò chơi – được làm từ gỗ cứng như trai, đinh, nghiến, gọt tròn như trái bưởi nhỏ, một đầu bằng phẳng, đầu kia đẽo nhọn làm trục quay.
Mỗi con cù là kết tinh của bàn tay tài hoa và kinh nghiệm truyền đời: người chế tác phải chọn gỗ khô, nặng, cân đối để khi quay không nghiêng lệch.
Sợi dây quấn cù thường làm từ vỏ cây lanh hoặc sợi đay, dài khoảng một mét, một đầu nối với thanh cán gỗ dài chừng nửa gang tay – thứ giúp người chơi tạo lực văng mạnh khi tung cù xuống đất. Mỗi người chơi đều sử dụng “bí quyết” để giành phần thắng riêng: có người quấn chặt để cù xoay lâu, người lại quấn lỏng để dễ điều hướng khi đánh. Những cú vung cù chuẩn xác có thể làm con quay đối phương bật văng xa cả mét.
Trò chơi đánh cù đòi hỏi mặt sân bằng phẳng, đất nện cứng. Mỗi đội chơi gồm 2 đến 4 người, thi đấu đối kháng. Người chơi thường đứng cách nhau 3 - 5m, dần tăng lên 10 - 20m tùy vào vòng thi.
Trước khi vào cuộc chơi, hai bên cùng đồng thời văng mạnh cù của mình xuống đất để chọn bên thắng, bên thua; bên thua là bên cù dừng trước. Sau đó, bên thua phải văng cù của mình xuống cho bên thắng đánh cù.
Mỗi hiệp đấu là một cuộc “đọ sức” cả về kỹ thuật và chiến thuật. Người chơi không chỉ mạnh tay mà còn phải “tinh mắt, chuẩn tâm”, biết đọc hướng gió để tung cù đúng điểm. Người nào làm cù của đối thủ dừng lại trước là người chiến thắng.
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa dân gian, đánh cù là một môn thể thao dân gian hòa quyện giữa thể lực và trí tuệ, một biểu tượng của tinh thần cộng đồng người Mông.
Về giá trị văn hóa, đánh cù không chỉ là trò vui mà còn là sợi dây kết nối con người với bản làng, với truyền thống. Các cuộc thi đánh cù cũng là nơi hun đúc tinh thần thượng võ, đề cao sự khéo léo và ý chí vươn lên của người Mông giữa đại ngàn.
Theo thời gian, đánh cù đã vượt khỏi ranh giới bản làng, trở thành môn thể thao dân gian đặc sắc, được đưa vào Hội thi Thể thao các dân tộc thiểu số toàn quốc và Ngày hội Văn hóa – Thể thao các dân tộc vùng Tây Bắc.
Ngày nay, tại các địa bàn vùng cao như Mù Cang Chải, Đồng Văn, Bắc Hà…, giữa dòng chảy hiện đại, các hội thi đánh cù đã trở thành một yếu tố văn hóa truyền thống thu hút đông đảo du khách.
Trò chơi dân gian của người Mông là một giá trị di sản cần tiếp tục được gìn giữ và phát huy, bởi mang trong mình cả tinh thần thể thao dân tộc, cả nét sinh hoạt truyền thống trong đời sống bản làng.
Việc gìn giữ và phục dựng trò chơi truyền thống này không chỉ khơi dậy tinh thần đoàn kết, rèn luyện thể lực mà còn góp phần bảo tồn một di sản văn hóa phi vật thể.
Mường Lống, mảnh đất cao và xa ngái của miền Tây Nghệ An bao đời nay nổi tiếng vì sự hiếu học. Người Mông nơi “cổng trời” này không chỉ cần cù lao động mà còn quyết tâm cho con cháu theo đuổi con chữ.
Vẽ sáp ong trên vải là một loại hình nghệ thuật lưu giữ thế giới quan độc đáo của người Mông. Nỗ lực lan tỏa nghệ thuật dân gian, nghệ nhân Mùa I Đía vẫn trăn trở một ao ước lớn.
.svg){kind=icon}
